مهمترین فاکتورهای نوآوری در آموزش دانشگاهی 

به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین کنفرانس میان دوره‌ای «فرهنگ، پژوهش و فناوری در آموزش عالی» امروز یکشنبه ۱۶ مهرماه از سوی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، برگزار شد.

 

رضا مهدی؛ عضو هیئت علمی گروه مطالعات آینده‌نگر پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، در این نشست با موضوع «نوآوری در یاددهی- یادگیری در دانشگاه‌های برتر» سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:

 

عنوان طرح پژوهشی بنده طبق چهارچوب پژوهشی پنج ساله‌ای که داشته‌ام نوآوری در یاددهی و یادگیری در دانشگاه‌های برتر ایران است. دانشگاه‌های برتر هم سیزده دانشگاه بزرگ و عمدا قدیمی شامل دانشگاه تهران، امیرکبیر، شهید بهشتی، صنعتی شریف، تربیت مدرس، علم و صنعت، علامه طباطبایی، خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه تبریز، دانشگاه شیراز و دانشگاه صنعتی اصفهان هستند و شعار آنها عموماً کیفیت، حضور فعال در فضای دانش و رقابت جهانی است. نکته جالبی که لازم است اشاره کنم این است که بر اساس نتایج به دست آمده از کنکور سراسری سال جاری، 61 درصد قبولی دانشگاه‌ها از خانم‌ها و 39 درصد از آقایان بوده‌اند و این نشان می‌دهد که نسبت آنها بسیار تغییر کرده است.

وی افزود:‌ قبل از اینکه وارد بحث اصلی شوم لازم است درباره نوآوری بگویم که وضعیت نوآوری در جهان هر ساله توسط سازمان مالکیت فکری بررسی و بیان می‌شود. وضعیت ایران در این زمینه در مدارس در سال 2022 در رتبه 80 است و این نشان می‌دهد که وضعیت مناسب نیست اما در نظام دانشگاهی در زمینه نوآوری در رتبه نهم قرار داریم. در زمینه جذب دانش نیز در رتبه 117 و در خلق دانش در رتبه 114 قرار داریم. این مختصری از وضعیت کلی نوآوری در دانش در کشور ما و در عملکرد دانشگاه‌ها است. 

 

مهدی بیان کرد: لازم است ابتدا منظور از نوآوری را بیان کنم. بنده همواره دیده‌ام که داورها در بررسی مقالات و کتب تدوین شده، در این زمینه اختلاف نظر دارند لذا باید تعریف خودم از آن را ارائه دهم. از نظر بنده، هر نوع تغییر، تحول، توسعه، اصلاح و حتی حذف و بهبود و خلق، با توجه به منابع و یادگیری‌های درون سازمانی یا برون سازمانی، نوآوری است که می‌تواند محصول، خدمت، فرآیند، استراتژی یا برنامه هم باشد. در واقع هر چیزی که شکل نو داشته باشد که وارد سازمان شده یا چیز کهنه‌ای را از بین ببرد همان نوآوری است. دور ریختن کهنه‌ها و بدون بازده‌ها و آوردن چیزهای نو و امروزی و به قول علمای اقتصاد، پربازده یا اثربخش، نیز نشانه‌ای از نوآوری محسوب می‌شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی گفت:‌ درباره مرادم از یادگیری و یاددهی در دانشگاه‌ها هم لازم است اشاره کنم که منظورم از یاددهی و یادگیری، همان یادگیری و آموزش است چون دانشگاه، سه کارکرد شامل آموزش، پژوهش و کارکرد فرهنگی و اجتماعی دارد که بنده در این طرح، بخش آموزشی را مورد بررسی قرار می‌دهم نه روش‌های تدریس را. از جمله مصادیق یادگیری شامل یادگیری نهادی، ایجاد دوره‌های جدید همانند رشته‌های نوآور و کارآفرین، تحرک علمی بین‌المللی، برگزاری دوره‌های مجازی و از راه دور یا ترکیبی و ضوابط و قوانین آموزشی است.

 

وی تصریح کرد:‌ رویکرد کلان بنده، انتقادی نیست بلکه رویکردی شناختی و مقایسه‌ای‌ دارم و کاری که تا امروز انجام داده‌ام این است که در جست و جوی الگوی مفهومی برای نوآوری در یادگیری و یاددهی هستم لذا منابع علمی مختلفی را مطالعه و گزارش‌های دانشگاه‌ها را بررسی کردم تا متوجه شوم چه چیزهایی به عنوان معیارهای نوآوری در نظر گرفته شده است. همچنین منابع انجمن‌های علمی، منابع اتحادیه اروپا و برخی دیگر از سازمان‌های بین‌المللی را بررسی کردم و به این نتیجه رسیدم که بهترین الگو همان الگوی «CIPP» یا الگوی ارزشیابی برخاسته از رویکرد مبتنی بر مدیریت است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی یادآور شد: در این راستا توسعه اعضای هیئت علمی، آموزش‌های مجازی و ترکیبی، توسعه زیرساخت‌ها در دانشگاه‌ها، نهادهای واسطِ آموزش همانند مراکز ارزیابی، توسعه جایگاه دانشگاه در رتبه‌بندی‌های جهانی در زمینه آموزش، کیفیت دانش آموختگان، مراتب اعضای هیئت علمی، افتخارات اعضای هیئت علمی و وضعیت اشتغال دانش آموختگان، نقش بسیار مؤثری در نوآوری در آموزش دارند.

 

مهدی گفت: بنده در ادامه برای جمع‌آوری اطلاعات بیشتر برای این پژوهش لازم است که اقدامات دیگری انجام دهم که از جمله آنها شامل تلاش برای دستیابی به داده‌ها و اطلاعات هشت دانشگاه برتر یا سطح یک واقع در تهران، بررسی برنامه‌های راهبردی دانشگاه‌ها و تحلیل آنها، بررسی گزارش‌های رسمی دانشگاه‌ها، مصاحبه با مدیران و کارشناسان آموزش، بررسی وبگاه‌های خبری و رسمی دانشگاه‌ها، رصد اخبار و رویدادهای دانشگاه‌ها و حضور در پردیس‌ها است.

حسین ابراهیم‌آبادی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، در این کنفرانس با موضوع «روانشناسی اجتماعی در حوزه آموزش عالی» سخنرانی کرد و گفت: روانشناسی اجتماعیِ تعلیم و تربیت که بیشتر بر مدرسه تمرکز دارد دارای سابقه‌ای شصت هفتاد ساله است و مخصوصاً تحولات مفهومی آن بسیار مهم است. برای مثال برانگیزاننده‌ رفتار اجتماعی از نظر شخصی همانند فروید، ناخودآگاه است ولی برخی دیگر بر عادت‌ها یا میدان اجتماعی و ... تأکید می‌کنند. انجمن مطالعات روانشناختیِ موضوعات اجتماعی در سال 1959 سلسله مباحثی را تنظیم کرده و مثلا نقش شخصیت، کلاس درس، تعارض‌ها در محیط اجتماعی، کنش‌های دانشجویان با دیگر دانشجویان و با استادان، هویت‌های اجتماعی و تحصیلی و پویایی گروه و زمینه‌های موفقیت و شکست را در روانشناسی اجتماعی مورد توجه قرار داده است.

 

وی افزود: در مباحث جدیدتر مخصوصا از دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی مسائلی همانند شناخت اجتماعی، فرهنگ دانشگاهی، سبک زندگی دانشگاهی، روابط میان فردی، اجتماعات یادگیری در فضای مجازی، اهمیت زیادی پیدا می‌کند و روانشناسان اجتماعی به شدت به آن می‌پردازند. لازم به ذکر است که نظریات تربیتی در مدرسه و دانشگاه بدون روانشناسی بی‌معنا هستند چون خودشان محتوایی تولید نمی‌کنند بلکه روانشناسی از منظر محتوایی از آنها حمایت می‌کند.

 

ابراهیم‌آبادی یادآور شد: روانشناسی اجتماعی تا دهه هشتاد، بحثی میان جامعه شناسی و روانشناسی بود اما به تدریج به سمتی رفته که از حالت بین رشته‌ای خارج شده است. در مطالعه بنده، تفکرات و هیجانات استادان و دانشجویان در محیط دانشگاه و تعامل و کنش آنها با موقعیت‌های درون و بیرون دانشگاه اهمیت زیادی دارد. به عبارت دیگر نظر بنده این است که بخشی از رفتارها در درون دانشگاه، سرریز مسائل اجتماعی و فرهنگی و بخشی نیز بازتولید خود دانشگاه است. از نظر بنده دانشگاه یکی از مهمترین محورهای توسعه در چند دهه گذشته بوده است و جامعه ایران را کمتر از فضای مجازی تکان نداده است.